راهکار شماره هشت در مبارزه با هوای نفس - مراحل عملی تهذیب نفس

بسم الله الرحمن الرحیم

 

راهکار شماره هشت در مبارزه با هوای نفس

 

مراحل عملی تهذیب نفس

مربیان اخلاق و ارباب سلوک، برای تهذیب نفس و حرکت از نقص به سوی کمال، هفت مرحله را ذکر کرده‌اند. این مراحل بنابر آنچه در کتاب چهل حدیث حضرت امام خمینی رحمت الله علیه آمده است، عبارتند از: یقظه، تفکر، عزم، مشارطه، مراقبه، محاسبه و تذکر.

مرحله اول (یقظه یا بیداری) در روز یکشنبه گذشته در قالب راهکار شماره هفت، به اطلاع مخاطبین محترم رسید.

اینک مرحله دوم:

2. تفکّر

دومین مرحله تهذیب، تفکر است. تفکر «سیر باطن انسان از مبادی به مقاصد است» و هیچ کس از مرتبه نقصان به مرتبه کمال جز به تفکر نتواند رسید. مبادی تفکر، یعنی نقطه آغازین اندیشه، عبارت است از نظر در آیات «آفاق و انفس»، تفکر در آثار خدا و نعمت های بیکران او که توجه به آنها نفس را به خضوع و سپاس وا می‌دارد، و نیز اندیشیدن انسان به سرنوشت خویش و وظیفه‌ای که در برابر آفریدگار خود دارد و اینکه هدف از این زندگی دنیوی چیست؟ مقصد نهایی حیات کجاست و برای وصول به آن مقصد چه باید کرد. آیات بسیاری از قرآن کریم به تفکر و تدبر، نظر و پذیرش عبرت توصیه می‌کند؛ از جمله:

 آیا با خود نمی‌اندیشند که خداوند آسمان و زمین و آنچه را در میان آنهاست، جز به حق نیافریده است.

سوره روم آیه 8

در روایات نیز از تفکر به عنوان بهترین عبادت و طریق علم و عمل و نیل به سعادت و درجات عالی یاد شده است. حضرت علی(ع)می فرماید:

 لا عِلْمَ کالتَّفَکُّر. نهج البلاغه، قصار 113

در برخی روایات یک ساعت تفکر معادل هفتاد سال عبادت به شمار آمده(سفینه البحار؛ ذیل «فکر») که فلسفه آن سرنوشت ساز بودن تفکر است. بسا یک ساعت فکر کردن که سرنوشت انسانی را تغییر داده و بسا عبادتهای چندین ساله که با غفلتی به بیحاصلی انجامیده است. حضرت امام (ره) در این باره می‌گوید: اگر انسان عاقل لحظه‌ای فکر کند، می‌فهمد که مقصود از این بساط چیز دیگری است و منظور ازاین خلقت، عالم بالا و بزرگتری است و این حیات حیوانی مقصود بالذات نیست. و انسان عاقل باید در فکر خودش باشد و به حال بیچارگی خودش رحم کند و با خود خطاب کند: ای نفس شقی! که سال‌های دراز در پی شهوات، عمر خود را صرف کردی و چیزی جز حسرت، نصیبت نشد، خوب است قدری به حال خود رحم کنی، از مالک الملوک حیا کن و قدری در راه مقصود اصلی، قدم زن که آن موجب حیات همیشگی و سعادت دائمی است و سعادت همیشگی را مفروش به شهوات چند روزه فانی که حتی با زحمت‌های طاقت فرسا هم به دست نمی‌آید، نکن. (چهل حدیث؛ ص 6)